گذاشتن یا گزاردن؟! کدام صحیح است؟!

راه تشخیص املای صحیح گزار و گذار؟!

در درست‌نویسی، ویرایش و ویراستاری متون فارسی، انتخاب به‌جای فعل گذاشتن و گزاردن و یا پسوند گذار و گزار از اهمیت بالایی برخوردار است. برای انتخاب صحیح ابتدا باید معنای دقیق گذاشتن و گزاردن، گذار و گزار را به‌خوبی بیاموزید. به همین منظور در این مطلب ابتدا به بخشی از کتاب “غلط ننویسیم” که به تفاوت معنایی گذاشتن و گزاردن پرداخته است اشاره ؛ سپس املای صحیح برخی از کلمات که پسوند گذار و گزار را دارند بررسی می‌شود. در ادامه هم به برخی نکات تکمیلی درباره کلماتی که دارای پسوند گذار و گزار هستند پرداخته می‌شود.

اگر به یک ویراستار خوب برای درست‌نویسی متون فارسی در ورد نیاز دارید؛ حتما افزونه ورد خطایاب املایی-نگارشی ویراست‌من را نصب کنید!

نظر ابوالحسن نجفی درمورد گذاشتن و گزاردن

ابوالحسن نجفی در کتاب غلط ننویسیم در مورد انتخاب نگارش صحیح “گذاشتن (گذاردن) ” و “گزاردن” این‌گونه می‌نویسد:

[عده‌ای گمان می‌کنند که اگر گذاشتن دلالت بر عملی عینی و ملموس نکند یا، به بیان دیگر، اگر مفعول آن جسم نباشد، باید با حرف “ز” نوشته شود. مثلاً قانون یا بدعت یا بنیان چون جسم عینی و ملموسی نیست در ترکیب با این فعل لابد می‌شود قانون‌گزار یا بدعت‌گذار یا بنیان‌گزار. این تصور نادرست در وهله‌ی نخست ناشی از خلط معنای حقیقی و معنای مجازی گذاشتن و در وهله‌ی بعد ناشی از خلط معنای این فعل با معنای گزاردن است.

گذاشتن، در معنای حقیقی کلمه، «قرار دادن به‌طور عینی و مشهود» است، مثلاً: «لیوان را روی میز می‌گذارم» یا «کتاب را در قفسه گذاشت». اما گذاشتن مجازاً به‌معنای «قرار دادن، وضع کردن، تأسیس کردن» است و چون مقصود از قانون‌گذار کسی است که قانون را وضع و بنا می‌کند (و نه فرضا کسی که قانون را اجرا می‌کند.) باید به همین صورت، یعنی با حرف «ذ» نوشته شود. ایضا بنیان‌گذار، به‌معنای «مؤسس»، کسی است که بنای کاری یا مؤسسه‌ای را می‌گذارد و نوشتن آن با حرف «ز» غلط است.

اما گزاردن. نخست باید دانست که گزاشتن با «ز» و گذاردن با «ذ» غلط است و صحیح گذاشتن و گزاردن است. خلط این دو فعلِ اخیر از آنجا ناشی شده است که صیغه امری هر دو از لحاظ آوایی یکسان است، یعنی امر گذاشتن می‌شود گذار و امر گزاردن می‌شود گزار. ولی معنای آن‌ها البته یکسان نیست. گزاردن معانی متعدد دارد که همه آن‌ها را می‌توان در دو معنی به شرح زیر خلاصه کرد:

1)یکی به‌معنای «به جا آوردن» یا «ادا کردن» یا، بر طبق استعمال معاصران، «اجرا کردن» و «انجام دادن». مثلاً نماز گزاردن یعنی «ادا کردن نماز»، بنابراین باید نوشت نمازگزار و نه نمازگذار؛ یا وام گزاردن یعنی «ادا کردن وام»، بنابراین وام‌گزار صحیح است و نه وام‌گذار. و نیز حج‌گزار صحیح است، یعنی «انجام‌دهنده مناسک حج»، و نه حج‌گذار. همچنین باید نوشت: خراج‌گزار، سپاسگزار، شکرگزار، خدمتگزار، حق‌گزار، پاسخ‌گزار، مدح‌گزار، سنت‌گزار، (به معنای «به‌جای آورنده سنت» و مقصود از آن «به‌جا آورنده نماز نافله» است) و جز این‌ها. از همین معنی است که ترکیب کارگزار، یعنی «انجام‌دهنده و اجراکننده کار» ساخته شده است (←کارگذار / کارگزار). ترکیب پیغام‌گزار را می‌توان دو گونه تفسیر کرد: «کسی که پیغام را ادا می‌کند» یا «کسی که پیغام را بازگو می‌کند» (در صورت اخیر، معنای دوم گزاردن منظور است)؛

2)معنای دوم گزاردن «برگرداندن اززبانی به زبان دیگر یا از بیانی به بیان دیگر یا، به تعبیر این زمان، از نظامی (سیستمی) به نظام دیگر» است. بنابراین مرادف است با «ترجمه کردن» (گزارنده و گزارش به معنای «مترجم» و «ترجمه» بوده است) یا «تعبیرکردن» و «شرح دادن» (خواب‌گزاری یعنی «تعبیر خواب» و خواب‌گزار یعنی «معبّر»). اصطلاحات گزارشگر و خبرگزار و خبرگزاری که امروزه در معنای خاصی به‌کار می‌روند یا از همین معنای اخیر گرفته شده‌اند یا مانندِ پیغام‌گزار از معنای اول گزاردن.]

با توجه به توضیح کامل ابوالحسن نجفی املای درست برخی از این‌گونه کلمات به شرح زیر است:

املای درست املای نادرست
وقت گذاشتن وقت گزاشتن، وقت گزاردن، وقت گذاردن
نمازگزار نمازگذار
شکرگزاری شکرگذاری
امانت‌گذار امانت‌گزار، امانتگزار، امانتگذار
کارگزاران، کارگزاری کارگذاران، کارگذاری
مناقصه‌گزار مناقصه گزار، مناقصه گذار، مناقصه‌گذار
خدمتگزار خدمت‌گزار، خدمت‌گذار، خدمتگذار
بارگذاری بارگزاری
شکرگزاری شکرگذاری
سپاسگزاری سپاس‌گزاری، سپاسگذاری، سپاسگذاری
خبرگزاری خبرگزاری
سرمایه‌گذاری سرمایه‌گزاری
گله‌گزاری گله‌گذاری
قانون‌گذار قانونگذار، قانونگزار، قانون‌گزار
برگزاری برگذاری
نام‌گذاری نام‌گزاری، نامگزاری، نامگذاری
نشانه‌گذاری نشانه‌گزاری
علامت‌گذاری علامت‌گزاری
قیمت‌گذاری قیمت‌گزاری، قیمتگذاری، قیمتگزاری

برای ویرایش، ویراستاری و درست‌نویسی متن فارسی در ورد می‌توانید افزونه ورد خطایاب املایی و نگارشی ویراست‌من را دانلود نمایید.

 

معانی و مترادف‌های گذاشتن (گذاردن):

  1. نهادن، نهشتن، برپا کردن، قرار دادن، برقرار کردن (مثال: بنیان‌گذار، حروف‌گذاری، زیر پا گذاشتن)
  2. وضع کردن، ایجاد کردن، ساختن (مثال: قانون‌گذار، تأثیرگذار (اثرگذاری) ، بارگذاری، صداگذاری)
  3. دادن، سِپُردن (مثال: واگذاری، سرمایه‌گذاری)
  4. گذشتن (بخشیدن)، سپری کردن (مثال: از او بگذر، وقت‌گذرانی، گشت‌وگذار)
  5. جا دادن، گرو گذاشتن، رهن دادن، امانت دادن، صبر کردن، امان دادن (مثال: بگذار ببینم چه می‌شود -در زبان محاوره: بذار ببینم چی می‌شه-، آن درّ گران‌بها را در صندوقچه‌اش به امانت گذاشتم)
  6. دستور دادن، رخصت دادن، اجازه دادن (مثال: بگذار از این دیار بروم!)
  7. رها کردن، ترک کردن، عبور کردن، طی کردن، ول کردن، بی‌خیال شدن (فروگذاری، واگذار، بگذر ازین ره!)

معانی و مترادف‌های گزاردن:

  1. ادا کردن، انجام دادن، اجرا کردن، پرداختن به کاری، به‌جا آوردن چنان‌که در نماز، طاعت، حق، شکر، شغل، کار، مقصود، فرض، فریضه، حج (مثال: سپاسگزار، نمازگزار، خدمتگزار، برگزاری، گله‌گزار، حج‌گزار، کارگزار)
  2. بیان کردن، تعبیر کردن، شرح و تفسیر دادن، تبلیغ و آگهی رساندن (مثال: گزارش، خبرگزاری، پیام‌گزاری، پیغام‌گزار)

برخی کلمات دوگانه گزار و گذار

برخی واژه‌هایی که از مصدر «گذاشتن» و «گزاردن» ساخته می‌شوند، با هر دو صورت استفاده از «ذ» و یا «ز» درست هستند اما معانی متفاوتی دارند. در این مواقع، انتخاب بین گذار یا گزار به معنی مورد نظر نویسنده بستگی دارد. در ادامه نمونه‌هایی ذکر می‌شود؛ به تفاوت بین واژه‌های زیر که می‌توانند مفهومی دوگانه چون «وضع‌کننده» و «اجرا‌کننده» داشته باشند توجه کنید:

قانون‌گذار یا قانون‌گزار؟! قانون‌گذاری یا قانون‌گزاری؟!

قانون‌گذار (قانون‌گذاری): وضع‌کننده قانون (وضع کردن قانون)

قانون‌گزار (قانون‌گزاری): اجراکننده قانون (اجرا کردن قانون و انجام دستورات قانون)

اگر منظور شخصی باشد که قانون را وضع نموده در نگارش با «ذ» نوشته می‌شود: قانون‌گذار اما اگر هدف مجری قانون باشد و کسی که قانون را اجرا می‌کند با «ز» نوشته می‌شود: قانون‌گزار.

سنت‌گذار یا سنت‌گزار؟!

سنت‌گذار: آورنده و وضع‌کننده سنت

سنت‌گزار: به جا آورنده سنت، کسی که سنت را انجام می‌دهد.

اگر مقصود از این ترکیب «آورنده سنّت» و «واضح سنّت» باشد با حرف «ذ» و به صورت سنّت‌گذار نوشته می‌شود، ولی اگر مراد «به‌جا آوردنده سنّت» باشد باید با حرف «ز» و به‌صورت سنّت‌گزار نوشته شود. سنّت‌گزاردن به معنای «به‌جا آوردن نماز مستحبی (نافله)» است: «وضو ساختم و به مصلا شدم و سنت بگزاردم» (چهارمقاله، 140)

سیاست‌گذاری یا سیاستگزاری؟!

سیاست‌گذاری: جعل سیاست، وضع سیاست یا ساختن سیاست

سیاستگزاری: اجرای سیاست و انجام سیاست یا به‌جا آوردن سیاست

نحوه نگارش صحیح این کلمه با «ذ» یعنی سیاست‌گذار مانند سیاست‌گذاری اقتصادی، سیاست‌گذاری عمومی، سیاست‌گذاری‌های دولت جدید؛ مگر اینکه با توجه به معنا صورت دیگر آن یعنی سیاستگزار انتخاب شود. واژه سیاست‌گذاری به معنای جعل، وضع و شکل‌گیری سیاست است. واژه سیاست‌گذاری به کل فرایند وضع و شکل گیری یک سیاست اشاره دارد.

واژه سیاستگزاری به اجرای سیاست و انجام سیاست اشاره دارد و به معنای آن خواهد بود سیاست‌های موجود اجرا شود. ضمن اینکه ادای حق سیاست و عمل سیاسی، کار سیاستگزار می‌باشد یعنی کسی که حق سیاست را ادا کند.

پس در مورد نگارش سیاست‌گذاری یا سیاستگزاری آنچه رایج و صحیح است در نگارش این کلمه، سیاست‌گذاری است مگر در موارد خاص با توجه به محتوای متن و معنای سیاستگذاری که با توجه به آنچه گفته شده گاهی به صورت سیاستگزاری نوشته می‌شود.

اگر نحوه درست‌نویسی افعال اسنادی ام، اى، است، ایم، اید، اند را نمی‌دانید؛ اینجا را کلیک کنید.